Форум существует .

Новогрудок 323

Информация о пользователе

Привет, Гость! Войдите или зарегистрируйтесь.


Вы здесь » Новогрудок 323 » История Новогрудка » История Новогрудка и окрестностей


История Новогрудка и окрестностей

Сообщений 1 страница 10 из 20

1

Новогрудское поселение возникло в конце X века. Город и замок расположен на одной из самых высоких точек Беларуси — 323 метра над уровнем моря. На Замковой горе находилась крепость, на других высоких холмах — посад.

Посадские жители занимались металлообработкой, работали с железом, бронзой, цветными металлами, изготавливали серпы, слесарный и столярный инструмент, топоры, остроги, стрелы, ножницы, рыболовные крючки. Работали новогрудские ремесленники и с золотом, с цветным стеклом. Образовался даже квартал новогрудских златокузнецов. Они жили в двухэтажных домах, расписанных фресками, с застекленными окнами — через 500 лет окна во дворце Петра I были еще слюдяные.

Первое письменное упоминание о Новогородке — Новгородке относится к 1044 году, когда Великий князь Киевский Ярослав Мудрый «ходил на Литву». Очевидно именно тогда из посада и возник окольный город. Для защиты от возможных нападений вокруг города был возведен земляной вал....

Ссылка

Подпись автора

Ўжо позна. Мрок вясенняй ночы на вузкіх вуліцах ляжыць. А мне - вясёла. Блішчаць вочы, i кроў ад шчасця аж кіпіць. Іду я радасна, харошы, знікае з сэрца пустата... А пад рызінавай калошай ціхутка хлюпае слата. (с) Максім Багдановіч

2

Книжка про Новогрудок в pdf-формате. Жмем по ссылке ниже и сразу качаем.

Ссылка

Подпись автора

Ўжо позна. Мрок вясенняй ночы на вузкіх вуліцах ляжыць. А мне - вясёла. Блішчаць вочы, i кроў ад шчасця аж кіпіць. Іду я радасна, харошы, знікае з сэрца пустата... А пад рызінавай калошай ціхутка хлюпае слата. (с) Максім Багдановіч

3

Литовские историки как обычно жгут:

НОВОГРУДОК В XIII в.: ИСТОРИЯ И МИФ

Томас Баранаускас

В ряде работ историков XIX–XX в. утверждается, что первой столицей Великого княжества Литовского был Новогрудок. Такие выводы более характерны для ранней историографии, в первой половине XX в. от таких воззрений ведущие историки отказались [1]. Однако статус первой столицы Литвы приписывается Новогрудку иногда и сейчас, а в белорусской историографии это стало восприниматься как аксиома [2].
В связи с этим встает вопрос: на чем основана версия о Новогрудке как о первой столице Литвы, каким его показывают достоверные источники, что известно о его ранней истории.
Следует отметить, что Новогрудок XIII в. известен по единственному достоверному источнику — Ипатьевской (Волынской) летописи. Другие источники дают лишь косвенную информацию, помогают лучше понять контекст событий вокруг Новогрудка, не упоминая его имени.

Начало истории Новогрудка

По археологическим данным, Новогрудок был основан в XI в. главным образом в ходе дреговичской колонизации [3, с. 66, 106–107]. Исторически он известен лишь с XIII в. Утверждения, что Новогрудок якобы был основан в 1044 г., во время похода киевского князя Ярослава на Литву, являются очевидным недоразумением. Сторонники такой точки зрения (начиная с В.Татищева [4, с. 79]) ссылаются на поздние новгородские летописи, где сказано, что в 1044 г. «ходи Ярослав на Литву, а на весну заложил Новгород и сделал и» [5, с. 116; 6, с. 127; 7, с. 20]. Какой город здесь имеется в виду, хорошо видно по более раннему и более полному тексту Новгородской первой летописи старшего извода: «Ходи Ярослав на Литву; а на весну же Володимиръ заложи Новъгород и сдела его. В лето 6553 [= 1045]. Заложи Володимиръ святую Софею в Новегороде» [8, с. 181]. То есть новгородский князь Владимир в Великом Новгороде сделал то же самое, что в 1037 г. его отец в Киеве: «Заложи Ярославъ город Кыевъ, и церковь святыя Софея сверши» [8, с. 180]. Очевидно, что «заложение города» означает здесь строительство укреплений. И конечно же, нет никакой связи ни с Новогрудком, ни с походом Ярослава на Литву.
Хотя история Новогрудка XI–XII в. неизвестна, можно предположить, что он, как и большинство других дреговичских земель, входил в состав Туровского княжества [9, с. 13 (карта)], известного позже под названием Полесья. Интересно, что в описании похода русско-татарских войск на Новогрудок в 1275 г. Полесьем называется Новогрудское княжество или его часть («Мьстиславъ... шелъ бяшеть от Копыля воюя по Полесью») [10, стб. 873]. Принадлежность Новогрудка к Турово-Пинской земле косвенно подтверждает первое упоминание новогрудцев, действующих вместе с ополчениями Пинска и Турова в 1228 г.
Поход 1228 г. был направлен на Каменец, владение волынского князя Даниила Романовича. Инициатива принадлежала пинскому князю Ростиславу, мстящему Даниилу за взятых в плен его детей. Ростислава поддержал Владимир Киевский и Михаил Черниговский. Последний привел также курское ополчение, поэтому возможно, что упоминаемые «новгородци» могли быть и ополчением Новгорода Северского, хотя новогрудская идентификация представляется более вероятной. Об этом можно судить и по порядку перечисления участников похода («и Куряны, и Пиняны, и Новгородци, и Туровци»), и по цели похода, которая предполагает активное участие соседей Пинска [10, cтб. 753; 11, c. 1–72].
Несмотря на сосредоточение огромных сил, поход на Каменец закончился неудачно. Даниил с братом Васильком двинулись на Киев и заставили Владимира и Михаила примириться на выгодных условиях. Это означало попадание Пинска в зону влияния волынских Романовичей.

Ссылка

Подпись автора

Ўжо позна. Мрок вясенняй ночы на вузкіх вуліцах ляжыць. А мне - вясёла. Блішчаць вочы, i кроў ад шчасця аж кіпіць. Іду я радасна, харошы, знікае з сэрца пустата... А пад рызінавай калошай ціхутка хлюпае слата. (с) Максім Багдановіч

4

СЕМ ВЕЖАЎ НАВАГРУДКА
Узнікненне Навагрудскага замка адносіцца да сярэдзіны ХІ ст. Прыкладна з гэтага часу паселішча на навагрудскіх узвышшах можна лічыць горадам. Тым больш, 1044 годам датуецца і першая згадка Навагрудка ў летапісах.

Першая каменная
І хоць археолагамі не выяўлены пэўныя ўмацаванні пачатковага этапа існавання паселішча, не выключана, што Замкавая гара і Малы замак былі абкружаны сценамі з гарызантальных бярвенняў або частаколам, а земляны вал быў насыпаны пазней - на пачатку ХІІІ ст., - з паўночнага боку замкавай гары. Ён жа ўтварыў роў, які запаўняўся вадою і стаў важным элементам абароны старажытнага горада. Некаторыя гісторыкі падтрымліваюць версію, што каля крапасных сцен на той момант магла стаяць і мураваная вежа-данжон. Але нават калі яе і не было, у гэты час навагрудскi дзядзiнец быў ужо магутнай крэпасцю, пра што сведчаць як абарончыя збудаваннi, так i разнастайная зброя, знойдзеная пад час раскопак.

Напрыканцы XIV - на пачатку XV стст. у Навагрудскім замку распачаліся вялікія будаўнічыя работы, якія супалі з агульнай падрыхтоўкай Вялікага княства Літоўскага да вырашальнай бітвы супраць рыцараў Тэўтонскага ордэна. З мэтай перашкодзіць маштабным планам крыжакі двойчы спрабавалі захапіць замак: у 1391 г. адбыўся паход на Навагрудак Конрада Валенрода, а ў 1394 г. - новы штурм замка крыжацкім войскам на чале з магістрам ордэна Конрадам фон Юнінгемам і маршалам Вернерам Цэтынгерам.

З гэтага часу драўляны замак пачаў паступова ператварацца ў каменны. Першай мураванай стала вежа Шчытоўка (Цэнтральная), у якой зрабілі праезджую браму. Новая вежа была пяціпавярховай, вышынёй каля 25 метраў з перакрыццямі на бэльках, а таўшчыня сцен на ўзроўні першага паверха дасягала 2,7 метра. Дах вежы пакрываўся спачатку гонтай, а потым плоскай чарапіцай - дахоўкай. З цягам часу на ўсход ад Шчытоўкі паўстала высокая прызмападобная Касцельная вежа, што мела тры паверхі, на кожным з якіх было па чатыры байніцы. Наступнымі пабудавалі Пасадскую і вежу Малая брама (яе фрагмент, між іншым, захаваўся да нашага часу). Уваход у браму замыкалі дзверы на дубовых брусах-засаўках, якія "ўтапляліся" ў тоўшчы сцен. Насупраць Малой брамы, у нізе гары, адкуль выцякае крыніца, узвялі Калодзежную вежу. Да таго ж, быў зроблены адмысловы праход да вады, што дазваляла абаронцам крэпасці вытрымліваць зацяжныя асады ворагаў.

Чарговы этап умацавання Навагрудскага замка прыпадае на канец XV - пачатак XVІ стст. і звязаны з частымі нападамі крымскіх татар на беларускія землі. Якраз тады ў паўночна-заходнім куце Навагрудскага замка была ўзведзена магутная мураваная вежа Дазорца памерамі 14 на 14 метраў. У адрозненне ад іншых вежаў замка чатырохметровы падмурак Дазорцы меў ганкападобную форму. Хуткае развіццё артылерыі і ўдасканаленне тактыкі асады зрабілі Малую браму не вельмі надзейнай. Таму ў гэты ж час распачалося будаўніцтва дадатковай вежы - непадалёк ад Калодзежнай, якая бараніла з боку гарадскіх пасадаў подступы да ўвахода ў замак. Новая Меская вежа-брама злучылася прасламі сцен з Калодзежнай і Малой брамай і стала цэнтрам своеасаблівага мураванага бастыёна, пад аховай якога знаходзілася дарога ў замак. Гэтыя дадатковыя ўмацаванні значна павысілі абарончыя якасці Навагрудскай крэпасці. У выніку яна стала сямівежавай і была адной з наймагутнейшых на беларускіх землях.

Узбраенне навагрудскага гарнізона, як паведамляюць дакументы, у 1551 г. складалася з гакаўніц, гармат сярэдняга калібру. Тут меліся фальканет вялікі двухфунтовік, фальканет сярэдні з ядрамі ў адзін фунт і серпянціна, якая страляла паўфунтовымі ядрамі. Гісторыя Навагрудскага замка мае не толькі славутыя, але і трагічныя старонкі. У прыватнасці, у ходзе вайны 1654 - 1667 гг. войскі Маскоўскага княства двойчы бралі Навагрудак. Горад і замак вельмі пацярпелі пад час асады 1655 г., калі месца захапілі казакі Залатарэнкі. Часткова адноўлены ў 1660 г., замак ізноў быў заняты войскамі князя Хаванскага - гэтым разам без бою: наёмны гарнізон, які не атрымаў своечасова плату за службу, адамкнуў браму ворагу. Вежы замка Меская, Калодзежная, Малая брама і Пасадская, а таксама праслы сцен былі разбураны да падмуркаў. Улічваючы моцныя разбурэнні і спусташэнні Навагрудка, сойм Рэчы Паспалітай у 1661 г. вызваліў горад ад падаткаў на чатыры гады. Але і гэта не дапамагло таму аднавіць былую моц. У час Паўночнай вайны, двойчы - у 1706 і 1708 гг., - праз Беларусь праходзіла войска шведскага караля Карла ХІІ. На пачатку лютага 1706-га шведскія войскі ўвайшлі ў Навагрудак, дзе размясцілі свой гарнізон колькасцю 270 чалавек і ў выніку давяршылі разбурэнне ўмацаванняў Навагрудскай крэпасці.

Жыццё ў замку

Пад абаронай сцен і вежаў Навагрудскай крэпасці праходзіла жыццё не аднаго пакалення жыхароў Навагрудка. З сярэдзіны ХІІІ ст., а магчыма, і раней, горад стаў цэнтрам асобнага Навагрудскага княства, а дзядзінец - яго рэзідэнцыяй. Першым вядомым нам тутэйшым князем быў Ізяслаў, які прыгадваецца ў летапісах пад 1235 годам. Забудова Замкавай гары ў той час была даволі незвычайная. Тут, у паўночнай частцы, былi сканцэнтраваны толькi пабудовы гаспадарчага прызначэння. Паўднёвая ж частка пляцоўкi была заселена залежнымi ад феадала гараджанамi. Засталося нявысветленым, дзе ж у ХІІ - ХІІІ стст. жыў уладар замка i яго акружэнне. Мяркуючы па ўласцiвай Навагрудку пераемнасцi ў домабудаўнiцтве, тагачасная знаць размяшчалася ў паўночнай частцы пляцоўкi каля вала. Там у XIV ст. стаяў каменны дом феадала, а пазней - палац, што прымыкаў да Шчытоўкі.

У сярэдзіне ХІІІ ст. Навагрудак актыўна ўключыўся ў ваенна-палітычныя падзеі, якія прывялі да ўтварэння Вялікага княства Літоўскага. Гэты горад пэўны час быў нават рэзідэнцыяй вялікага князя, а пазней караля - Міндоўга. З канца XIV ст. у вежы Шчытоўка размяшчаліся пакоі вялікакняжацкага намесніка.

З XVI ст. Навагрудак стаў важным адміністрацыйным і рэлігійным цэнтрам Вялікага княства Літоўскага. Адметна, што з 1581-га па 1775-ы тут адбываліся пасяджэнні Галоўнага Літоўскага трыбунала, а ў адной з вежаў замка размяшчаўся ягоны архіў.

Не толькі муры...

Дзякуючы археалагічным раскопкам, можна даведацца, як выглядала ў пачатку XVIII ст. забудова замка. Напрыклад, даследаванні 1993 г., калі побач з вежай Малая брама быў закладзены раскоп плошчай 100 кв. м., выявілі даволі шчыльную забудову. І найперш - жылыя будынкі памерам 3х3, 3х4 метра, размешчаныя амаль усутыч адзін да аднаго. Пры гэтым, гаспадарчых пабудоў побач з імі не выяўлена. Паміж дамамі- выкладзеная дошкамі дарога, якая вяла ў бок існуючай на той час замкавай царквы, што мае таксама багатую гісторыю.

Успенскі храм быў створаны на тэрыторыі замка ў першай палове XIV ст. Верагодна, яго будаўніцтва распачалося яшчэ пры вялікім князе літоўскім Гедыміне, калі Навагрудак быў яго рэзідэнцыяй. Тым больш, каля 1316 г. горад стаў кафедрай першага заходнерускага (літоўскага) мітрапаліта Феафіла. Магчыма, пабудавалі царкву і трохі пазней- пры сыне Гедыміна Карыяце, якому ў свой час належала Навагрудскае ўдзельнае княства. Менавіта тут у 1415 г. адбыўся сабор праваслаўных епіскапаў ВКЛ, дзе быў выбраны незалежны ад Масквы мітрапаліт Рыгор Цамблак. Важнай адметнасцю гэтай царквы было і тое, што ў ёй з ХVI ст. знаходзілася Ікона Маці Божай Навагрудскай, - вядомая шматлікімі цудамі, у тым ліку, па ўспамінах паэта Адама Міцкевіча, і яго ацаленнем. Пазней, пры заснаванні ў Навагрудку мужчынскага і жаночага базыльянскіх манастыроў, Замкавая царква выкарыстоўвалася імі для асобных богаслужэнняў.

У другой палове XIV ст. на тэрыторыі замка паўстае і двухпавярховы каменны будынак свецкага прызначэння. Мяркуючы па археалагічных знаходках, гэта быў княжацкі палац, які выкарыстоўваўся для ўрачыстых прыёмаў. Безумоўна, у гэтым палацы прымалі вялікага князя Вітаўта, які ў 1395 г. заклаў на ўзгорку ля падножжа замка фарны (прыходскі) касцёл. Несумненна, гасцяваў тут і польскі кароль Уладзіслаў Ягайла пад час заключэння ім у фарным касцёле шлюбу з Сафіяй Гальшанскай у 1422-м...

***

Мінула ўжо 300 гадоў з таго часу, як былі разбураны замкавыя ўмацаванні. Да пажару 1751 г. працягвала сваю дзейнасць толькі Замкавая царква. Але ў пачатку 1870-х гадоў яе разабралі на цэглу. Сёння на Замкавай гары Навагрудка захаваўся на глыбіні звыш аднаго метра толькі яе падмурак. Доўгі час пра стан замкавых вежаў-руін ніхто не клапаціўся. Больш за тое: у 1802 г. гарадзенскі губернатар Бенігсан даў дазвол навагрудскаму гараднічаму маёру Скалону разабраць рэшткі замкавых вежаў для брукавання вуліц горада. А напрыканцы ХІХ ст. на тэрыторыю замчышча пачалі звозіць смецце з усяго горада, якое пакрыла амаль двухметровым пластом руіны замкавых пабудоў. З ліку страт замка можна назваць і наступныя: у самым пачатку мінулага стагоддзя абрушыліся дзве сцяны Касцельнай вежы, а ў гады Першай сусветнай вайны абвалілася паўднёвая сцяна вежы Шчытоўка. Аднак да нашага часу захаваліся малюнкі і фотаздымкі гэтых муроў да падзення іх сцен, што дазваляе ўявіць іхнюю веліч.

Мікалай ГАЙБА, дырэктар Дома-музея Адама Міцкевіча Навагрудак

Ссылка

Подпись автора

Ўжо позна. Мрок вясенняй ночы на вузкіх вуліцах ляжыць. А мне - вясёла. Блішчаць вочы, i кроў ад шчасця аж кіпіць. Іду я радасна, харошы, знікае з сэрца пустата... А пад рызінавай калошай ціхутка хлюпае слата. (с) Максім Багдановіч

5

http://s8.uploads.ru/AmNui.jpg

Коротко о Новогрудке (жмем здесь)

Подпись автора

Ўжо позна. Мрок вясенняй ночы на вузкіх вуліцах ляжыць. А мне - вясёла. Блішчаць вочы, i кроў ад шчасця аж кіпіць. Іду я радасна, харошы, знікае з сэрца пустата... А пад рызінавай калошай ціхутка хлюпае слата. (с) Максім Багдановіч

6

Томас БАРАНАУСКАС (Вільнюс)
НОВОГРУДОК У XIII ст.: ІСТОРІЯ І МІФ




У низці робіт істориків XIX-XX ст. стверджується, що першою столицею Великого князівства Литовського був Новогрудок. Такі висновки були характерні для ранньої історіографії, проте у першій половині XX ст. від таких поглядів провідні історики відмовилися [1]. Однак статус першої столиці Литви приписується Новогрудку інколи й зараз, а в білоруській історіографії це стало прийматися за аксіому [2].

У зв’язку з цим постає питання: на чому ґрунтується версія про Новогрудок як про першу столицю Литви, яким його зображують достовірні джерела, що відомо про його ранню історію?

Слід зазначити, що Новогрудок XIII ст. відомий з єдиного достовірного джерела — Іпатіївського (Волинська частина) літопису. Інші джерела подають лише непряму інформацію, допомагають краще зрозуміти контекст подій навколо Новогрудка, не згадуючи його назви.

Полная новость здесь

Подпись автора

Ўжо позна. Мрок вясенняй ночы на вузкіх вуліцах ляжыць. А мне - вясёла. Блішчаць вочы, i кроў ад шчасця аж кіпіць. Іду я радасна, харошы, знікае з сэрца пустата... А пад рызінавай калошай ціхутка хлюпае слата. (с) Максім Багдановіч

7

Штурм Новогрудского замка
    http://photos.wikimapia.org/p/00/00/64/58/25_big.jpg
   
       
       И опустилась мгла на Новагародок.
       И не слышно было стонов уже.
       И был слышен плач... И смех....
       Плач побежденных. Смех победителей.
       (из ненайденной рукописи)
       
       
      Пять дорог ведут в Новогрудок. С севера от Лиды и Ивье. С запада от Здятеля. С юга от Городища. С востока от Карелич. Тысяцкий Михаил Олешкевич, правая рука князя, смотрел с верха Дозорной башни на самый широкий Лидский шлях. Над ним клубилась густая пыль. Сквозь пыль проблескивали доспехи и шлемы всадников.
      Стоял жаркий июль 1391 года. Казавшаяся нескончаемой серая пыльная лента, двигавшаяся к Новогрудку, была войском Великого магистра Ливонского ордена Ульриха фон Юнгингена. Он спешил на помощь крестоносцам Конрада Валенрода, осадившего Новогрудок. Тысяцкий стоял на самой высокой точке Великого княжества Литовского. Новогрудский замок, окруженный крепостными стенами, соединявшими семь высоких башен, стоял на вершине Замковой горы. Замковая гора венчала Новогрудскую возвышенность, протянувшуюся от Немана с севера на юг.
      Все дороги, ведущие к Новогрудку, были перекрыты крестоносцами. Князь Витос, владелец замка, города и Новогрудского повета, попал в западню. Он заехал с малой дружиной, чтобы отвезти княгиню и детей в Несвижский замок, где находились основные войска Великого князя Великого княжества Литовского Ягайло. Там же находилась и дружина самого Витоса.
      Тысяцкий смотрел через бойницу на распростершийся в утренней дымке величественный старинный город. Несмотря на раннее утро, он был одет уже в полное боевое облачение. Несколько помятая, но начищенная до мутноватого блеска кираса, плотно облегала грудь и надежно защищала спину. Украшенная орнаментом старинная римская фибула, придерживала на левом боку также изрядно потертые ножны с обоюдоотрым длинным мечом. Завершал вооружение кривой арабский кинжал, засунутый под новый кожаный пояс, - и то, и другое было взято в последней битве с крымскими татарами при защите Туровского замка.
      Расположенный у западного подножия возвышенности, лагерь крестоносцев просыпался. Возле шатра герцога Конрада Валенрода, командующего левым крылом объединенного войска крестоносцев, уже толпились, одетые в блиставшие позолотой и яркими красками доспехи, знатные рыцари, возглавлявшие отдельные отряды. Сам герцог, в камзоле синих и желтых тонов - родовые цвета, худой, с несколько изможденным продолговатым лицом, разговаривал с Кремоном де Савиньи каноником капитула ордена иезуитов и фактически вторым лицом после Великого магистра ордена.
      Утренний ветерок, нехотя шевелил складки гецогского знамени - оскаленная морда вепря на сине-желтом фоне. Оруженосцы командующего уже несли из шатра герцогские доспехи. Серая лента войска Великого магистра вливалась в просыпающийся лагерь. Ульрих фон Юнгинген спрыгнул с коня возле герцогского шатра. Его доспехи были в пыли. Присутствующие склонились в поклонах. Оба военачальника скрылись в шатре. Через некоторое время один из приближенных герцога вышел из шатра и что-то коротко прокричал. Знатные рыцари взобрались с помощью оруженосцев на своих лошадей и поскакали к своим отрядам.
      Час штурма наступал.
      Князь Витос находился в Костельной башне. Княгиня разбудила детей и пошла собирать их в путь. Князь с горечью следил за приготовлениями врагов, их было слишком много. Внизу под стенами замка расстилался родной город с островерхими крышами домов. Прямо на север от замка блестела двумя позолоченными куполами Борисоглебская церковь. Чуть дальше и западнее высился костел франсциканцев. Еще западнее на холме стоял приземистый доминиканский костел. Оглянувшись на юго-запад можно было увидеть вычурную архитектуру фарного костела.
      Это причудливое смешение эпох, культур и религий разных народов не мешало жить им рядом, а его атрибуты утопали сейчас в изумрудной зелени садов.
      Огромный, и без того, многолюдный город, походил теперь на кишащий муравейник. Застигнутые осадой многочисленные караваны и обозы производили невообразимую суматоху. Люди и животные оглашали воздух криком, ревом и блеяньем. Прямо на улицах были раскинуты шатры, устроены шалаши из ветвей деревьев, а к стенам домов приделаны навесы, под которыми валялись тюки вперемежку с людьми и домашними животными.
      На высоких валах, укрепленных бревнами, толпились полуголые лучники и пращники. На специальных помостах в громадных чанах кипела смола. Возле них стояли негустые цепи копейщиков и арбалетчиков.
      Город ждал штурма. Час штурма пробил.
      Северо-западный склон зачернел тысячами воинов. Оруженосцы и слуги рыцарей волокли к стенам города длинные штурмовые лестницы. На беду защитников, небывалая летняя засуха почти осушила рвы с водой, опоясывающие оборонительные валы. Увы, ни рвы, ни валы не явились серьезной помехой для атакующих. Многократное превосходство нападающих не давало никаких шансов. Через несколько часов все было кончено. Лишь некоторые защитники добрались до замка и укрылись в нем.
      Город притих. Со всех сторон в него вливались отряды чужестранцев. И вдруг почти одновременно стены замка сотряс многоголосый вой. Это начались резня, насилия и грабежи....
      Совет держали в Щитовой башне, которая соединялась потайным ходом с самой крайней Колодезной башней. От этой башни, в свою очередь, вели подземные ходы. Один к подземному источнику-роднику. Другой - в почти прилегающий к Колодезной башне лес. Под замком существовала обширная сеть подземелий, соединенных подземными переходами и ходами. Но укрываться в них было бессмысленно.
      Собственно, совет держать было не о чем. Замок не раз выдерживал штурмы и осады крымских татар, крестоносцев, московских князей. Это был, пожалуй, самый укрепленный и мощный замок Великого княжества Литовского. С XIII века Новогрудок стал центром удельного княжества. В 1253 году в нем короновался на Литву король Миндовг. Его сын Войшелк, борясь против галицко-волынских, московских и литовских князей объединил вокруг Новогрудского княжества Пинскую землю, Нальшаны, Деволтву и Гародню. Эти территории и составили основу Великого княжества Литовского.
       С XII века в Новогрудке начали изготавливать оружие, украшения из золота, предметы из серебра и бронзы. Город вел оживленную торговлю с Европой, балтийскими и скандинавскими странами, а также с Византией, Персией и Сирией. Владельцы Новогрудка были богатейшими людьми того времени, передавая богатства из поколения в поколение. Сам же замок слыл неприступным. И лишь в 1706 году он был захвачен (обманом) шведами и взорван. Шведский генерал Левенгаупт оставил о себе недобрую память. Но и до сих пор его сохранившиеся руины оставляют впечатление мощи и неприступности.
      Оставим, однако, этот экскурс в историю, и вернемся к князю Витосу с его заботами. Да, совет держать было не о чем. Замок мог выдержать любой штурм и осаду при наличии полного гарнизона в нем. Сейчас здесь едва ли находилась его десятая часть. Оставалось одно - уходить в лес подземным ходом. Покидать замок следовало ранним утром, пока опьяненные и в прямом, и в переносном смысле, победители не очухаются после бурной ночи и не начнут штурм самого замка.
      Уйдут, вначале, княгиня с детьми и няньками в сопровождении тысяцкого. Поворачивать все равно следует в сторону Несвижа, не все же лесные дороги перекрыты крестоносцами. Тысяцкий пробовал возразить, но князь просто положил ему руки на плечи и сказал, что доверяет самое дорогое самому надежному.
      Княжеский тиун спрячет с верными людьми все сундуки с золотом, серебром, драгоценностями, оружием и мехами. Один из сундуков, полностью наполненный золотыми скифскими предметами и поделками, был отбит у крымчаков под Туровом. Тайников и скарбниц в подземельях замка достаточно.
      Сам князь попытается наладить оборону замка, кто знает, может и помощь, какая от соседей подоспеет. Он был настоящим воином- бесстрашным, мужественным и, в общем-то, удачливым. Витос не ведал, что все соседние замки уже захвачены и разграблены отрядами крестоносцев. Если замок удержать не удастся, оставшиеся также уйдут подземным ходом.
      Штурм, однако, начался ранним утром, едва диск солнца появился над горизонтом и осветил воды Немана, блеснувшие багровым светом зари.
      К громадным дубовым воротам замка, обитым бронзой и медью, шестерки коней подтащили две баллисты. Два отряда пращников и лучников, сопровождавшие их, обрушили град стрел и камней на бойницы башен. По современной терминологии это называется слепящим огнем, чтобы обороняющиеся не имели возможности повредить дорогостоящие баллисты. Полутонные каменные глыбы обрушились на прочнейшую древесину, корежа медные и бронзовые пластины. Но ворота держались.
      На стены полезла первая волна атакующих. Сверху на них посыпались стрелы, камни и дротики. Лились шипящая смола и кипяток. Приставленные к стенам лестницы, падали назад, их отталкивали специальными баграми защитники замка. И, тогда воины, висевшие на них гроздьями, срывались на копья своих же, толпящихся под кипящими потоками воды и смолы. Отдельные смельчаки, добравшиеся до верха, рубились на стенах с ратниками князя и падали вниз, буквально иссеченные на куски. Но то была легкая пехота, состоящая из слуг и простолюдинов.
      Атака была отбита.
      Второй вал последовал без передышки. Груды мертвых тел у стен, и, среди них, раненые и обожженные все более разрастались. Стоял дикий вой. Легкие пехотинцы, несмотря на серьезные потери, продолжали лезть на крепостные стены с достойным упорством. Но росли и потери осажденных. Уже не осталось огнедышащей смолы и кипятка. С ног до головы забрызганные кровью, в помятых и иссеченных доспехах, горстка защитников замка отстаивала каждый метр. Князь Витос и тысяцкий Олешкевич были в гуще схватки. Судьба пока к ним благоволила. Князь был полностью невредим. Левый рукав тысяцкого сочился кровью, и лопнула нижняя застежка панциря.
      И здесь рухнули ворота, и в бой, уже во дворе замка, вступила толпа спешенных рыцарей. Без коней, они не были сильны в рукопашном бою, но и поразить их было трудно. Стрелы попросту отскакивали от кирас. Короткие мечи и сабли обороняющихся с лязгом высекали искры на шлемах и стальных доспехах крестоносцев, оставляя глубокие вмятины и борозды, но, не причиняя серьезного вреда их обладателям. Напротив, длинные тяжелые мечи рыцарей, при попадании, причиняли серьезное увечье, а то и приносили смерть.
      Силы защитников таяли. Перед бронированной волной они были вынуждены отступить и закрепиться в Колодезной и Щитовой башне. На остальные башни ратников не хватило, и атакующие захватывали их без сопротивления.
      Князь с несколькими воинами и тиуном спустился в подвал башни, пол которого был выложен тесаными каменными плитами. Там уже находилась княгиня с детьми, тысяцким и сопровождающей небольшой охраной. Три ратника с трудом, подцепив плоскими ломиками плиту, лежавшую крайней в правом углу подвала, приподняли ее руками. Скрежетнули проржавевшие шарниры и плита стала вертикально. Открылся лаз под землю, и человек с двумя факелами в руках спустился под землю. Следом шагнул тысяцкий. Бережно опустили княгиню, детей, и первая группа двинулась в путь.
       Князь о чем-то долго говорил с тиуном. Тот, шепча водил по стене рукой, а затем размашисто перекрестился. В подвал спрыгнул воин с окровавленным мечом, он махнул рукой - все, наверху гибнут последние защитники башни, князю пора уходить. Витос первым шагнул в черный зев лаза. За ним спрыгнул коренастый арбалетчик с зажженным факелом в руках. И вот вторая группа из одиннадцати человек двинулась по подземному ходу, своды которого были невысоки и изрядно закопчены.
       Наверху остался один ратник. Он с усилием крутанул плиту, и она стала на место. Затем мечник взял мешок и стал сыпать из него золу вперемежку с песком на плиту и швы вокруг нее. После, рубанув мечом по стоявшим в подвале деревянным клетям, набросал на плиту расщепленные доски, сунул под них кусок войлока и чиркнул кресалом. Потянулась тонкая струйка дыма - теперь вряд ли кто обнаружит лаз под землю. Ратник вытер со лба пот, отцепил от пояса ненужные уже ножны и с мечом в руке полез наверх, откуда еще доносился шум битвы.
      Неровный мерцающий свет факела освещал угрюмые лица уходивших, выхватывал куски стен и свода. Идти можно было не сгибаясь, лишь в некоторых местах опускались вниз утолщения, сделанные, вероятно, для усиления прочности. По-современному, ребра жесткости. И тогда приходилось нагибаться. Гул битвы стих, возможно, пали последние защитники замка.
      Шли довольно долго. Ход закончился в глубоком овраге в густом лесу. Выход был замаскирован поваленным дубом и присыпан хворостом.
      Чтобы сориентироваться вышли на его опушку. Город уже дымился пожарами, замок чернел молчаливыми башнями. Вдруг из города вырвалась группа всадников около тридцати человек и целеустремленно помчалась к западной оконечности леса. Князь понял - крестоносцами замечена группа княгини.
      Он выбежал из леса и, вращая вокруг головы мечом, закричал хрипло и гортанно. Ратники выскочили следом и тоже заревели басовито и угрожающе. Их услышали и увидели. Минутное колебание, и крестоносцы, развернувшись, поскакали в их сторону. Они, вероятно, поняли, кто перед ними. Золоченые панцирь и шлем князя, пурпурный плащ с соболиным подбоем свидетельствовали о знатности их обладателя. Став спинами, друг к другу, остатки княжеской дружины, дали достойный отпор врагам. Даже старик - тиун махал громадным, невесть откуда взявшимся мясницким ножом. Он и пал первым, защищая князя. Силы были слишком неравны. Бронированные всадники с тяжелым вооружением, и горстка пеших с мечами и арбалетами. Но, отдадим дань их мужеству, они умерли с честью. И дали, тем самым, спастись княгине с детьми....
      Таковы ли были обстоятельства падения замка и гибели его защитников, знает только далекое прошлое. Хроники не оставили подробного описания тех давних событий. Известно только, что в той битве погиб Великий магистр ордена Ульрих фон Юнгинген. На эту тему даже есть средневековый рисунок, на котором изображены Великий князь Великого княжества Литовского Ягайла и князь Витовт (не путать с Витосом) на конях, а перед ними на земле тело магистра, покрытое белым плащом с двумя черными крестами.
      Неизвестна судьба княгини и ее детей.
      И неизвестна судьба несметных сокровищ, спрятанных в потаенных местах подземелья. Мы со Стариком бывали на Замковой горе, любовались величественными руинами замка. Там и сям виднелись следы ям и провалов. Говорят, что натыкались на части подземных ходов, но они были засыпаны. Официальные раскопки вроде не проводились. Правда замок собираются реставрировать, хотя бы частично и об этом свидетельствуют строительные леса на одной из башен. Не хватает средств? Так поискали бы княжеские сокровища, энтузиасты всегда найдутся. Японский прибор для обнаружения пустот, где-то приобретенный по случаю Стариком, показал наличие в Замковой горе подземных лабиринтов и больших пустых полостей. Но ведь не покопаешься - Замковая гора стоит посредине города Новогрудка.
      Первое упоминание о древнем городе относится к 1044 году. Старше Москвы более чем на сто лет. А клады на Новогрудчине находили во все времена. И немалые, подтверждающие, что Новогрудок был не только самым богатым городом Понеманья, но и всей, так называемой, Черной Руси.

Подпись автора

Je suis Маскаль!

8

Навагрудку — 970!
А ў наступным годзе Наваградку — 1010?..

Слаўны горад Навагрудак у выхадныя адсвяткаваў 970-годдзе з часу першага летапіснага ўпа­мінання. У гэтыя дні па вуліцах можна было пакатацца ў прыгожай брычцы з лёкаем, уба­чыць дырэктара дома-музея Адама Міцкевіча Мікалая Гайбу ў ролі самога паэта… А яшчэ па­гартаць новую грунтоўную кнігу, прысвечаную мінуўшчыне і сучаснасці горада.

http://zviazda.by/wp-content/uploads/2014/10/7-21.jpg
«Гісторыя Навагрудка — з глыбінь вякоў да нашых дзён» — так называецца выданне, зробленае супра­цоўнікамі Інстытута гісторыі НАН Беларусі па ініцыятыве навагрудчан. Старшыня Навагрудскага рай­выканкама Анатоль Маркевіч пракаментаваў рашэнне зрабіць такое выданне:

— Ідэя стварэння гэтай кнігі з’явілася ў нас яшчэ ў снежні 2012 года, калі мы гутарылі з нашым земля­ком Міхаілам Касцюком (прафесар, доктар гістарычных навук, ганаровы грамадзянін Навагрудка. — Аўт.). Тады мы ўпершыню абмеркавалі гэтую тэму і зразумелі, што Навагрудак — асаблівае месца на карце нашай дзяржавы, варты добрай кнігі. Менавіта тут цесна спалучаецца сучаснасць і мінуўшчына. Ходзячы па гэтай зямлі, мы на кожным кроку ўзгадваем пра яе багатую гісторыю. Наш горад мае вялі­кае значэнне ў маштабах усёй краіны, бо менавіта адсюль паходзіць наша дзяржаўнасць — гэта пер­шая сталіца Вялікага Княства Літоўскага. Мы ўслаўляем тыя імёны, дзякуючы якім Навагрудчыну веда­юць далёка за яе межамі. Яўхім Храптовіч — апошні канцлер Вялікага Княства Літоўскага і першы мі­ністр замежных спраў Рэчы Паспалітай — ураджэнец вёскі Шчорсы Навагрудскага раёна. Цудоўныя паэты Адам Міцкевіч, Ян Чачот у сваіх вершах услаўляюць нашу зямлю. Мастак Язэп Драздовіч такса­ма выяўляў яе на сваіх палотнах. Мы зразумелі, што па драбніцах, з невялікіх цаглінак, трэба скласці ўсё ў адзінае цэлае. Каб пасля, разгарнуўшы кнігу, можна было ўбачыць найцікавейшую гісторыю на­шай Навагрудчыны.

Можна з упэўненасцю сказаць, што кніга атрымалася. Яе аўтары, супрацоўнікі Інстытута гісторыі НАН Беларусі на чале з дырэктарам Вячаславам Даніловічам, адзначылі, што мелі дастатковую прастору для навуковай творчасці. Нягледзячы на тое, што выпуск выдання быў прымеркаваны да юбілею, пра будучую працу было паведамлена загадзя, таму гісторыкі мелі прыблізна год на напісанне артыкулаў.

Паліграфічная якасць выдання таксама аказалася на вельмі высокім узроўні. Кнігу прыемна не толькі чытаць, але і проста гартаць глянцавыя старонкі, разглядваць шматлікія каляровыя малюнкі (пераважна архіўныя), змешчаныя ў ёй. У выніку атрымаўся той рэдкі выпадак, калі ўнутраны змест прадмета адпа­вядае яго знешняму выгляду.

Кніга змяшчае амаль 600 старонак, напісана паралельна на дзвюх мовах — рускай і беларускай. Яе на­клад — крыху больш за 1000 экзэмпляраў — можна быць упэўненымі, з хуткасцю разыдзецца. Бо гэ­тая кніга, па-першае, прысвечана першай сталіцы Вялікага Княства Літоўскага, па-другое, напісана ка­лектывам прафесійных гісторыкаў, па-трэцяе, выдадзена з выдатнай паліграфічнай якасцю. Таму яна, без сумнення, стане выдатным падарункам любому беларусу, чалавеку, які захапляецца гісторыяй.

Хаця і турысты, нашы суседзі з Польшчы і Літвы напэўна ж зацікавяцца выданнем, у якім мы нарэшце змаглі навукова абгрунтаваць і добра падаць пэўную частку нашай супольнай гісторыі.

Пакуль што, верагодна, кніга будзе прадавацца толькі ў Навагрудку — у кніжным салоне ў краме «Дзі­цячы свет».

Сярод аўтараў гэтага выдання — супрацоўнікі Інстытута гісторыі Вячаслаў Даніловіч, Міхаіл Касцюк, Вадзім Лакіза, Андрэй Мяцельскі, Валянціна Яноўская, Валянцін Мазец, Ксенія Разуванава, Дзмітрый Крывашэй, а таксама старшы выкладчык Акадэміі МУС Андрэй Радаман, вядучы навуковы супрацоў­нік Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Вячаслаў Чамярыцкі, дырэктар до­ма-музея Адама Міцкевіча Мікалай Гайба і іншыя. Навукоўцамі напісаны артыкулы пра абсалютна ўсе перыяды развіцця Навагрудчыны: ад першабытных часоў да нашых дзён. Ёсць і такія раздзелы, як «Гісторыя горада ў асобах», «Іх імёнамі названы вуліцы»…

На канферэнцыі, прысвечанай прэзентацыі выдання, гучалі розныя слушныя ідэі. Напрыклад, Валянцін Мазец унёс прапанову змяніць сучасную назву горада (Навагрудак) на гістарычна больш правільную (Наваградак) — і гэтая прапанова большасцю была падтрымана. Кандыдат гістарычных навук Анд­рэй Мяцельскі ўвогуле адзначыў, што і ў наступным годзе будзе нагода для святкавання юбілею На­вагрудка:

— Мы святкуем сёння
970-годдзе Навагрудка. Але я ўсё-такі лічу, што горад крыху старэйшы. Ёсць адна крыніца, якая даўно выкарыстоўваецца гісторыкамі царквы, — гэта грамата аб заснаванні Тураўскай епархіі, датуецца 1005 годам. У ёй пералічваюцца гарады і пагосты, якія пераходзяць Тураўскай епархіі. Сярод іх ёсць Ноўга­рад — безумоўна, гэта не Ноўгарад вялікі, а наш сучасны Навагрудак. Гісторыкамі і крыніцаведамі пра­ведзены аналіз граматы: яны прызналі, што яна крыху пазнейшая (XІV cтагоддзе), але, безумоўна, ство­рана на падставе тых гістарычных крыніц, якія былі ў Тураўскай епархіі, таму можа быць шырока выка­рыстана. Абапіраючыся на гэту грамату, у 2005 годзе Ваўкавыск адсвяткаваў сваё 1000-годдзе… Таму ў наступным годзе, каб не паспяшаліся, у Навагрудку маглі б адгуляць 1010-годдзе — ці то жартам, ці ўсур’ёз гаворыць навуковец.

Ніна ШЧАРБАЧЭВІЧ.
Навагрудскі раён.

9

Рамантычнае вяселле ў доме пана Міцкевіча
http://zviazda.by/wp-content/uploads/2014/07/29-6-294x300.jpg

Дом-музей Адама Міцкевіча ў Навагрудку — гэта не звычайны музей, як можа здацца на першы погляд, з экспазіцыяй і зашклёнымі вітрынамі. Гэта сапраўды той самы дом, у якім жылі калісьці бацькі паэта і ён сам. І нават цяпер, праз два стагоддзі, будынак захоўвае атмасферу жылых памяшканняў той далёкай эпохі.

Трапіўшы ўсярэдзіну, адразу разумееш, што тут усё сапраўднае: вось старадаўнія ходзікі кожныя паўгадзіны сваім ціхім звонам адмерваюць час, а вось над лесвіцай, ля самага акна, утульна прымасціліся два вялізныя крэслы і столік — усеўшыся ў іх, так зручна весці спакойную прыватную размову. Прайшоўшы прасторную вітальню, адразу трапляеш у дзіцячы пакой, затым у кабінет бацькі і гасцёўню — усё распланавана для зручнага сямейнага жыцця. Далей ідуць былая сталовая, у якой сёння паказана тэма знаходжання Міцкевіча ў Расіі, і былая спальня, дзе апавядаецца пра эміграцыю паэта.Адам Міц

Дырэктар Дома-музея Адама Міцкевіча Мікалай Гайба адзначае, што сам будынак, з калонамі, старадаўнім дахам, добраўпарадкаванай навакольнай тэрыторыяй добра відаць з вуліцы, і сваім знешнім выглядам ён часта прываблівае нават выпадковых наведвальнікаў:

— Прыемна бачыць, як мясцовыя хлопцы, дзяўчаты прыходзяць сюды са сваімі каханымі, якія прыехалі з іншых гарадоў, рамантычна трымаючыся за рукі. Значыць, яны лічаць, што ў нас можна добра правесці час і адкрыць для сябе штосьці новае. Дарэчы, рашэннем райвыканкама дом-музей Адама Міцкевіча афіцыйна зарэгістраваны як месца, дзе можна правесці ўрачыстую цырымонію заключэння шлюбу. У альтанцы, што стаіць на нашай тэрыторыі, і дарожках вакол яе спецыяльна афармляецца пляцоўка для ўрачыстасці. Маладым, якія прыходзяць да нас, мы заўсёды кажам: «Ваша ўступленне ў шлюб адбываецца ў доме сям’і, якая дала свету вялікага паэта. Менавіта тут ён рабіў першыя ў сваім жыцці крокі. Няхай і ваша сям’я будзе такой жа моцнай, і калі не паэт вырасце ў ёй, то нехта іншы, хто паўплывае на лёс многіх людзей.

«Паэты нараджаюцца ў карчме»

Аднак, калі быць да канца шчырым, то Адам Міцкевіч нарадзіўся ўсё ж не тут. Атрымалася так, што бацькі паэта, якія здымалі кватэру ў Навагрудку, вырашылі на каталіцкія Каляды з’ездзіць да старэйшага з роду, у яго ўладанні ў Завоссі. А гэта ў 45-ці кіламетрах на поўдзень ад Навагрудка (цяпер Баранавіцкі раён, дзе знаходзіцца сядзіба-музей паэта). Менавіта там 24 снежня 1798 года нарадзіўся Адам. Праз паўтара месяца, калі дзіця падужэла, Міцкевічы вярнуліся дадому і 12 лютага ахрысцілі малога ў навагрудскім фарным касцёле.

Ёсць і іншая версія, згодна з якой Міцкевіч нарадзіўся не ў самім Завоссі, а за два кіламетры ад яго, у прыдарожнай карчме. Дарэчы, карчмой у той час называлі не проста шынок, але і пастаялы двор, на якім можна было спыніцца, дзе меліся неабходныя ўмовы для адпачынку. Менавіта пра такое нараджэнне пісаў у сваім вершы, прысвечаным Міцкевічу, Рыгор Барадулін: «Паэты нараджаюцца ў карчме, каб іх пасля аплаквалі саборы».

Мікалай Гайба, рэзюмуючы абедзве версіі, усё ж падкрэслівае, што Адама Міцкевіча можна лічыць навагрудчанінам ад нараджэння:

— Нават калі сёння па збегу абставін дзіця нараджаецца ў цягніку ці самалёце, то ў якасці месца нараджэння ўсё адно запішуць тое, дзе зарэгістраваны бацькі. Міцкевічы жылі ў Навагрудку, з’ездзілі ў падарожжа, там нарадзілася дзіця, вярнуліся і зноў былі ў гэтым горадзе. Але калі разважаць пра гэтую падзею больш паэтычна, «касмічна», то можна сказаць, што ўпершыню расплюшчыў вочы і ўбачыў зорнае неба, месяц будучы вялікі паэт у засценку Завоссе.

Дом-музей афіцыйна зарэгістраваны як месца, дзе можна правесці ўрачыстую цырымонію заключэння шлюбу.

http://zviazda.by/wp-content/uploads/2014/07/29-5-300x206.jpg http://zviazda.by/wp-content/uploads/2014/07/29-7-188x300.jpg

Адзін з найпрыгажэйшых у Навагрудку

Праз год пасля нараджэння Адама памёр уладальнік Завосся, яно перайшло ў спадчыну да бацькі Міцкевіча. Яны пэўны час пажылі там, а пасля прадалі сваякам. Самі ж у 1806-1807-х гадах пабудавалі цагляны дом — той самы, у якім цяпер размяшчаецца музей. Па сведчанні Ігната Дамейкі, ён быў адным з найпрыгажэйшых у Навагрудку. Бо на той час толькі цэрквы і касцёлы былі мураванымі, а прыватных забудоў з каменю рабілі вельмі мала.

Каб пабудаваць гэты дом, бацька паэта пазычыў грошы ў аптэкара. Калі хлопчыку ішоў 13-ы год, бацька памёр. Таму наступныя шэсць гадоў маці разам з Адамам і іншымі яго братамі давялося жыць у флігелі. Свой вялікі дом яны здавалі кватарантам, каб мець сродкі на жыццё і аддаваць пазыку аптэкару.

Скончыўшы 6-класную навагрудскую дамініканскую школу, Адам Міцкевіч паступіў у Віленскі ўніверсітэт. Адвучыўшыся там чатыры гады, яшчэ на шэсць гадоў ён па размеркаванні быў накіраваны настаўнікам у Коўна. Там яго арыштавалі за ўдзел у таварыстве філаматаў і выслалі ў Расію. Апошні раз у Навагрудак ён прыязджаў ва ўзросце 22-х гадоў, ужо пасля смерці маці.

Дом давялося прадаць на публічных таргах, і 100 гадоў у ім жылі чужыя людзі (да 1938-га — часу адкрыцця музея). Аднак усе ведалі, што ў гэтым доме раней жыў паэт. Пацвярджаюць гэта шматлікія публікацыі вандроўнікаў сярэдзіны XІX стагоддзя, якія праязджалі праз Навагрудак і пісалі, што тут ёсць такая памятка, як дом, у якім жыў Адам Міцкевіч.

Цені-прывіды на сцяне

У 1881 годзе ў ліку іншых дзесяці гэты дом згарэў. Новы гаспадар Дамброўскі адбудаваў яго і пачаў здаваць у арэнду. З таго часу тут жылі пераважна маршалкі павятовай шляхты. У 1938 годзе ў адбудаваным і крыху змененым доме быў адкрыты музей.

У 1941-м дом-музей разбурылі, аднак Навагрудскім саветам дэпутатаў у 1948 годзе было прынята рашэнне аднавіць яго, пра што расказвае Мікалай Гайба:

— Уявіце, як шмат тады было спраў па аднаўленні разбуранай гаспадаркі. Аднак усё адно вырашылі рабіць дом Міцкевіча, шукаць грошы на гэтую справу. Пачалі збіраць музейныя прадметы. За 1955-м у музейным архіве пазначана паступленне мэблі (столік, крэслы) з Туганавіч — месца, дзе калісьці жыла каханая паэта Марыля Верашчака. Тады ж сюды быў перададзены гадзіннік з віленскага пакоя паэта. У той час у людзей яшчэ захоўваліся старыя рэчы, хтосьці пераязджаў з дома ў кватэру і тое, што не мог забраць з сабой, прапаноўваў музею. Мэтанакіравана шукалі прадметы і нашы музейныя супрацоўнікі.

У 1990-1991-х гадах сядзіба зноў была рэканструявана і набыла свой сучасны выгляд.

Варта дадаць, што асноўны будынак і флігель, у якім сёння размяшчаецца музычна-літаратурны салон, злучае падземны ход. У падвале дома знаходзіцца кухня з печчу, тагачаснымі сталовымі прыборамі. Калі ўключыць невялікую лямпу, на сцяне з’яўляюцца цені-прывіды былых жыхароў дома, што сабраліся за сталом. Блукаючы па сутарэннях, можна бачыць шматлікія карціны, якія вісяць на сценах, — бо гэта не проста сутарэнні, а галерэя…

Таму, хто трапіў у гэты дом, адразу адкрываецца невядомы раней, таямнічы і прывабны свет Адама Міцкевіча. За адзін дзень цалкам вывучыць яго немагчыма. Можна толькі распачаць для сябе шлях спазнавання нашага вялікага паэта.
Ніна ШЧАРБАЧЭВІЧ.

Навагрудскі раён.

Подпись автора

Ўжо позна. Мрок вясенняй ночы на вузкіх вуліцах ляжыць. А мне - вясёла. Блішчаць вочы, i кроў ад шчасця аж кіпіць. Іду я радасна, харошы, знікае з сэрца пустата... А пад рызінавай калошай ціхутка хлюпае слата. (с) Максім Багдановіч

10

Навагрудак. Музей яўрэйскага супраціву
http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_23861.jpg http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_23921.jpg

http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_24181.jpg http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_24261.jpg

Навагрудак — не проста старажытны горад, гэта месца, з якім звязана гераічная гісторыя  сівой мінуўшчыны нашага краю. Але і ХХ век быў неміласэрны для жыхароў Навагрудка. Аб гісторыі Навагрудскага гета лепш за ўсё ведае кіраўнік праекта музея яўрэйскага супраціўлення дырэктар навагрудскага краязнаўчага музея Тамара Вяршыцкая.

http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_24421.jpg

http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_22771.jpg  http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_22791.jpg

Менавіта ў Навагрудку адбыўся самы масавы уцёк з гета на тэрыторыі акупаванай нацыстамі Еўропы. — З гэтага яна пачынае імправізаваную экскурсію па экспазіцыі. — Ідэя музея нарадзілася ў 1992 годзе, калі я пазнаёмілася з адным з тых, які змог выжыць і гэтых нечалавечых умовах, з Джэкам Каганам. Менавіта ён, аднойчы вярнуўшыся ў Навагрудак, расказаў пра гісторыю гета, пра гісторыю тых 250 чалавек, якія нарадзілі ідэю, як выратавацца.

http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_22811.jpg http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_22861.jpg

http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_22911.jpg http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_23051.jpg

http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_23101.jpg http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_23201.jpg

Музей адкрыўся ў 2007 годзе. Спачатку вырашылі знайсці сам тунэль, які зрабілі жыхары гета. Мы не ведалі нават,  дзе быў яго выхад. Па розным сведчанням яго даўжыня была 150-180 метраў. Каб пачаць збіраць экспазіцыю, трэба было зрабіць шмат. У мяне нічога не было, нават фотаздымкаў. Толькі ўспаміны Джэка Кагана. Хацелася прывесці сюды жывых удзельнікаў будаўніцтва тунэля і ўцёкаў, дзяцей і унукаў тых, каго няма ў жывых — і адшукаць тунэль. Нарадзілася ідэя дакументальнага фільму “Уцёк” — з ізраільскім рэжысёрам Дрорам Шварцам. Задуму падтрымалі. На здымкі і пошукі прыехалі чатыры вязня, з шасці жывых.

http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_23361.jpg http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/IMG_23501.jpg

Яны ўспаміналі, што тунэль быў вузкім — 70 на 76 см. Там не было паветра. Многія людзі проста гублялі прытомнасць. Капаць пачалі пасля апошняга масавага расстрэлу 7 мая 1943 года. Чатыры месяцы спатрэбілася, каб зрабіць немагчымае. Мяхі шылі з адзення, калі  можна было так назваць лахманы. Тунэль будаваўся для ўсіх. Людзі нават не ведалі, як капаць. Зямлю выносілі ў кішэнях і выкідвалі хоць куды-небудзь. Але ж першая спроба ўцёкаў сарвалася. На шчасце другая была ўдалай — 26 верасня 2013  года будзе 75 гадоў, як яны беглі. “Такі пабег быў магчымы толькі тут і нідзе больш”- успамінаў Джэк Каган. Магчыма, Навагрудская зямля дапамагла.

Запісала Надзея Бужан. Фота аўтара

Подпись автора

Ўжо позна. Мрок вясенняй ночы на вузкіх вуліцах ляжыць. А мне - вясёла. Блішчаць вочы, i кроў ад шчасця аж кіпіць. Іду я радасна, харошы, знікае з сэрца пустата... А пад рызінавай калошай ціхутка хлюпае слата. (с) Максім Багдановіч


Вы здесь » Новогрудок 323 » История Новогрудка » История Новогрудка и окрестностей


Рейтинг форумов | Создать форум бесплатно